દાદરા નગર હવેલીમાં વલસાડ જિલ્લાનો સૌથી મોટો ડેમ મધુબન ડેમ આવેલ છે. આ ડેમમાં ગુજરાતના મત્સ્ય ઉદ્યોગ અને નેશનલ ફિશરીઝ ડેવલોપમેન્ટ બોર્ડના (NFDB) સહયોગથી Blue Revolution scheme હેઠળ પંગાસીયસ (Pangasius) અને તિલાપીયા (Tilapia) પ્રકારની માછલીઓનું ઉત્પાદન કરી Live ફિશ પ્રોજેક્ટ હાથ ધર્યો છે. મેસર્સ અનિતા અજમેર સિંગ નામની કંપની દ્વારા ઉત્પાદન કરાતી આ માછલીઓને કારણે સ્થાનિક આદિવાસી લોકોની રોજગારી છીનવાઈ છે. તો, પર્યાવરણને પારાવાર નુકસાન થતું હોવાની રાવ આદિવાસી સમાજમાં ઉઠી છે.
કેન્દ્રશાસિત પ્રદેશ દાદરા નગર હવેલીમાં આવેલ વલસાડ જિલ્લાના મધુબન ડેમમાં કંપનીએ 2500 જેટલા પાંજરા ગોઠવી મચ્છી પાલન માટે 3 જેટલા તરતા પ્લેટફોર્મ બનાવ્યા છે. જેમાં પંગાસીયસ (Pangasius) અને તિલાપીયા (Tilapia) પ્રકારની માછલીઓનું ઉત્પાદન કરી વાપી, સુરત, જંબુસર સુધીના વિસ્તારમાં સપ્લાય કરે છે. જેને કારણે ડેમની મૂળ માછલીનું અસ્તિત્વ ખતમ થઈ રહ્યું છે. સ્થાનિક આદિવાસી સમાજના લોકોનું માનવું છે કે પહેલા અમે ડેમમાંથી સ્થાનિક પ્રજાતિની માછલીઓ પકડી તેને વેંચતા હતા તેનાથી રોજગારી મળતી હતી. ઉપરાંત એ જ માછલી ખોરાક તરીકે ઉપયોગ કરતા હતા. હવે ડેમમાં સ્થાનિક પ્રજાતિની માછલીઓ મળતી નથી. એટલે ના છૂટકે આ કંપની પાસેથી મોંઘા ભાવની માછલી ખરીદવી પડે છે. જેમાં રોજગારીનું પ્રમાણ ઘટ્યું છે. તો આ માછલી ખૂબ મોંઘી હોય ગરીબ આદિવાસીઓ તેનો ખોરાક તરીકે ઉપયોગ કરી શકતા નથી.
આદિવાસીઓ સમાજનો આક્ષેપ છે કે, અફાટ પાણીથી આખું વર્ષ છલોછલ રહેતા અને સંઘપ્રદેશ ઉપરાંત વલસાડ જિલ્લાની જીવાદોરી ગણાતા મધુબન ડેમના પાણીની માફક આ ડેમમાં પાંગરતી માછલીઓ મચ્છી ખાનારા લોકો માટે મનપસંદ માછલી છે. જેનું હવે ધીરેધીરે અસ્તિત્વ ઘટી રહ્યું છે. મધુબન ડેમમાં મેસર્સ અનિતા અજમેર સિંગ M/S Anita Ajmer singh નામની કંપની દ્વારા નેશનલ ફિશરીઝ ડેવલોપમેન્ટ બોર્ડના (NFDB) અને ગુજરાતના મત્સ્ય ઉદ્યોગના સહયોગથી Blue Revolution scheme હેઠળ પંગાસીયસ (Pangasius) અને તિલાપીયા (Tilapia) પ્રકારની માછલીઓના ઉત્પાદનનો પ્રોજેકટ હાથ ધર્યો છે. જેણે સ્થાનિક પ્રજાતિની માછલીઓનું નિકંદન કાઢ્યું છે.
એ ઉપરાંત જળ એ જીવન છે તેવું માની તેને પૂજનીય ગણતા આદિવાસી સમાજ માટે આઘાત જન્માવતા કૃત્યો આ કંપની દ્વારા કરાઈ રહ્યા છે. જેમાં પાંજરામાં મૃત્યુ પામેલી માછલીઓ અને તેનો કચરો કાંઠે જ ફેંકી દેતા હોય પાણી અને પર્યાવરણને પારાવાર નુકસાન થઈ રહ્યું છે.
આ પ્રોજેકટ હેઠળ તળાવમાં 2500 જેટલા પાંજરા (Cages) નું તરતું પ્લેટફોર્મ બનાવ્યું છે. જેમાં 2 ઇંચથી 5 ઇંચના પીસ નાખી તેનો ઉછેર કરી તે બાદ તેને માર્કેટમાં સપ્લાય કરે છે. દર મહિને 60 થી 70 હજાર ટન આસપાસ ઉત્પાદન થતી આ માછલીઓનો અન્ય માછલીઓની તુલનાએ ટેસ્ટ અલગ અલગ છે. ડેમમાંથી રોજના બે હજાર ટન જેટલો જથ્થો સેલવાસ, સુરત, વાપી, દહેજ, ભરૂચ અને ઝંબુસર સુધી મોકલવામાં આવે છે. જેમાં સ્થાનિક માછલીઓનું નિકંદન નીકળી રહ્યું છે. જે આ બ્લ્યુ રિવોલ્યુશન હેઠળ તૈયાર થતી માછલીઓ કરતા પણ વધુ સ્વાદિષ્ટ અને સસ્તી છે. આ સ્થાનિક પ્રજાતિની માછલીઓ ઘટી છે. એટલે આ કંપનીના ઠેકેદાર પાસેથી 150 રૂપીયે કિલોના ભાવે તેમની માછલીઓ ખરીદવી પડે છે. મધુબન ડેમ આસપાસ કાંઠે વસેલા 35 જેટલા ગામડાઓના મચ્છી મારી કરતા લોકો માટે આ બ્લ્યુ રિવોલ્યુશન એટલે કે ભુરી ક્રાંતિ આફત સમાન બની છે. મચ્છી પાલન કરતી સંસ્થા ગ્રામ્ય લોકો સાથે ભેદભાવ રાખી હોલસેલ ભાવે માછલીઓ આપતી નથી એટલે રોજગાર છીનવાયો છે.
સામાન્ય રીતે દરેક માછલીઓને પાણીમાંથી બહાર કાઢ્યા બાદ તેને લાંબો સમય સુધી સુરક્ષિત રાખી શકાતી નથી. એટલે આ સંસ્થા માછલીઓને લાંબો સમય સુરક્ષિત રાખવા તેને વિશેષ પ્રકારનો ખોરાક આપે છે. જેનો કચરો પાણીમાં ભળતા તેનાથી સ્થાનિક પ્રજાતિની માછલીઓ નિકંદનના આરે પહોંચી છે. ત્યારે આ સંસ્થાની પ્રવુતિ સામે દાદરા નગર હવેલી અને દમણ દિવ પ્રશાસન તેમજ ગુજરાત પ્રશાસન વિશેષ સંશોધન કરી ડેમની સ્થાનિક પ્રજાતિઓનું નિકંદન થતું અટકાવે, સંસ્થાની પ્રવુતિ પર રોક લગાવે તેવી આશ લગાવી છે.
ઉલ્લેખનીય છે કે, બ્લુ રિવોલ્યુશન, નીલ ક્રાંતિ મિશન દેશની આર્થિક સમૃદ્ધિ હાંસલ કરવા અને માછીમારો અને માછીમારો તેમજ ખાદ્યપદાર્થો અને પોષણ સુરક્ષામાં યોગદાન આપવા “પ્રધાનમંત્રી મત્સ્ય સંપદા યોજના (PMMSY) – દ્વારા વાદળી ક્રાંતિ લાવવાનું વિઝન મધુબન ડેમ આસપાસ રહેતા આદિવાસીઓ માટે મુસીબત બની છે, મધુબન ડેમમાં પરિસ્થિતિ વિપરીત બનતા મત્સ્યઉદ્યોગના વિકાસની લ્હાયમાં બાયો-સુરક્ષા અને પર્યાવરણીય ચિંતાઓ વધી છે. માછીમારો અને મત્સ્ય ખેડૂતોની આવક ઘટી રહી છે.
